Dyspraksja zwane też zaburzenie rozwoju koordynacji bądź Syndrom Niezdarnego Dziecka to powszechnie znane zjawisko, chodź nie koniecznie utożsamiane z zaburzeniem rozumianym w kontekście choroby. Często przekleja się dziecku łatkę NIEZDARNE, bez wnikliwej analizy problemu. Z pozoru proste czynności, które od pewnego wieku, nie powinny stanowić problemów takie jakie jedzenie, malowanie, pisanie, wycinanie, wiązanie sznurowadeł czy jazda na rowerze są dla dziecka wielkim wyzwaniem. Szacuje się, że w Polsce nawet 6 % dzieci ma zaburzenia rozwoju koordynacji.
Opanowanie umiejętności ruchowych wiąże się z prawidłowym rozwojem ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego. Rozwój psychoruchowy jest ściśle powiązany z fizjologicznym dojrzewaniem układu nerwowego w tym również wzajemnej integracji narządów zmysłu. Niezwykle skomplikowana sieć połączeń neuronowych układu nerwowego stanowi podstawę naszych złożonych zjawisk psychicznych. Jeżeli system wymiany informacji sensorycznej na drodze mózg – ciało zostanie w jakikolwiek sposób zaburzony mamy do czynienia z nieprawidłowościami w obszarze percepcji, co w konsekwencji wpływa na opóźniony rozwój zdolności ruchowych, poznawczych oraz społecznych. Jest to charakterystyczne m.in. przy zaburzeniach rozwoju koordynacji (development coordination disorder – DCD).
Dyspraksja została wpisana do klasyfikacji chorób ICD-10, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w kategorię zaburzeń neurozwojowych pod terminem „ograniczone zaburzenie rozwojowe funkcji motorycznych”. Jak podaje definicja jest to: „poważne zaburzenie rozwoju koordynacji motorycznej, którego nie można wytłumaczyć wyłącznie ogólnym upośledzeniem intelektualnym lub jakimkolwiek konkretnym wrodzonym lub nabytym zaburzeniem neurologicznym. Niemniej jednak w większości przypadków dokładne badanie kliniczne wykazuje wyraźne niedojrzałości neurorozwojowe, takie jak ruchy pląsawicze niepodpartych kończyn lub ruchy lustrzane i inne powiązane cechy motoryczne, a także oznaki upośledzenia koordynacji motorycznej małej i dużej”[1].
To tyle w teorii. Jak to jednak wygląda w praktyce? Dyspraksja to zaburzenie, które wpływa na zdolność osoby do planowania i realizacji aktywności ruchowych. Dzieci z zaburzeniami rozwoju koordynacji mają problemy z kontrolowaniem własnych ruchów co jest następstwem słabej/braku umiejętności jego planowania. W literaturze możemy znaleźć szereg problemów rozwojowych, charakterystycznych dla zaburzeń koordynacji. Dziecko z dyspraksją zmaga się im.in z: hipotonia posturalna – obniżonym napięciem posturalnym, które charakteryzuje się niską aktywnością ruchową. Ma problemy z równowagą oraz koordynacją. Ma słabą świadomość ciała oraz planowania własnych ruchów, w tym również ruchów mięśni twarzy, co w konsekwencji może skutkować zaburzeniami artkulacji oraz przełykania. Ogromny problem u takiego dziecka stanowi wykonywanie ruchów naprzemiennych. Dziecko z dyspraksją ma trudności z koncentracją, co przekłada się na naukę, zwłaszcza na początku edukacji. Warto tutaj nadmienić, iż według przeprowadzonych badań dzieci z zaburzeniami rozwoju koordynacji, pomimo, iż są wolniejsze w przyswajaniu i przetwarzaniu docierających do nich informacji, są niezwykle inteligentne, a niekiedy też bardzo uzdolnione.Do charakterystycznych objawów tego zaburzenia możemy również zaliczyć nadmierną ruchliwość, wysoką męczliwość mięśni, nieprawidłowe ruchy gałek ocznych czy słabe palce i dłonie.[2] Do problemów, które nierzadko są stawiane na drugorzędnym planie – niesłusznie w moim mniemaniu, to brak pewności siebie oraz bardzo niska samoocena dziecka z zaburzeniami rozwoju koordynacji. Być może jest to wynikiem uwag o jego niezdarności?. Dziecko, które nie czuje, że ma kontrolę na własnym ciałem, odczuwa niepewność, która również znacznie wpływa na pogorszenie jego samooceny. Dyspraksja to także problemy interpersonalne, które w konsekwencji nie rzadko skutkują wycofaniem, frustracją, osamotnieniem, smutkiem, bądź też odwrotną sytuacją – przejęciem roli tzw. klasowego błazna, aby zwrócić na siebie uwagę.
Rozpoznanie i postawienie trafnej diagnozy dyspraksji u dziecka jest trudne, zważywszy na szereg przytoczonych możliwych objawów i ich podobieństwem do innych zaburzeń neurologicznych lub rozwojowych. Warto zaznaczyć, iż objawy dyspraksji są różne u każdego dziecka. Należy mieć też na uwadze inne możliwe współwystępujące zaburzenia czy trudności jak np. spektrum autyzmu, zespół deficytu uwagi (ADD) czy zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Dlatego przy diagnozie istnieje potrzeba starannej oceny diagnostycznej. Kluczowym krokiem jest konsultacja z pediatrą lub specjalistą ds. zaburzeń rozwojowych. Konieczna jest również uwzględnienie stanowiska fizjoterapeutów, terapeutów integracji sensorycznej, terapeutów integracji odruchów oraz logopedów. Diagnoza dyspraksji powinna obejmować m.in ocenę motorycznych umiejętności dziecka takich jak chwytanie przedmiotów, umiejętność pisania czy koordynacja ruchowa. Ponadto można przeprowadzić badania neurologiczne oraz oceny psychometryczne dziecka.
Dyspraksja jest zaburzeniem niełatwym do wyleczenia, istnieje jednak wiele terapii i form wparcia, które mogą pomóc dzieciom radzić sobie z jej skutkami. Popularne formy terapii to mi.in terapia integracji odruchów, terapia integracji sensorycznej, bilateralna integracja, terapia zajęciowa, terapia mowy i języka, wparcie edukacyjne czy pomoc dla rodziców, zwłaszcza w kwestii uświadamiania problemu. Istnieją szkolenia oraz programy terapeutyczne, które korzystnie wpływają na redukcję objawów dyspraksji u dzieci i główne przyczyny występowania specyficznych trudności w nauce.
Dyspraksja to wyzwanie zarówno dla dzieci, jak i ich rodzin. Dzięki odpowiedniej diagnozie i terapii można znacząco poprawić jakość życia dzieci dotkniętych tych zaburzeniem. Wspólnym wysiłkiem rodziców, specjalistów i terapeutów można pomóc dzieciom rozwijać swoje umiejętności motoryczne i adaptować je do codziennych wyzwań. Zrozumienie dyspraksji oraz dostępność odpowiednich zasobów wsparcia stanowią kluczowe czynniki, by zapewnić dzieciom możliwości pełnego rozwoju i funkcjonowania w społeczeństwie bez etykiety „niezdarne”.
Angelika Józefczak
Serdecznie zapraszamy na profesjonalne szkolenie online, przeznaczone dla nauczycieli, terapeutów, rodziców i wszystkich osób zainteresowanych tematyką dyspraksji i specyficznych trudności w uczeniu się. Oferujemy kompleksowe przygotowanie teoretyczne i praktyczne do pracy z dziećmi dotkniętymi tymi zaburzeniami.
Szkolenie oparte jest na sprawdzonym programie terapeutycznym i prowadzone przez doświadczonych specjalistów. Uczestnicy otrzymają certyfikat ukończenia oraz dostęp do bogatej bazy wiedzy i narzędzi praktycznych. Zachęcamy do zapoznania się z pełną ofertą i rejestracji poprzez naszą stronę internetową.
Dołącz do nas i rozpocznij swoją podróż w świat efektywnej pomocy dzieciom z dyspraksją!
[1] Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10…, s. 207–208.
[2] M.H. Cantell, M.M. Smyth, T.P. Ahonen: Two distinct pathways for developmental coordination disorder: Persistence and resolution. “Human Movement Science” 2003, Vol. 22, Issues 4–5, p. 413–431; J. Visser: Developmental coordination disorder: a review of research on subtypes and comorbidities. “Human Movement Science” 2003, Vol. 22, Issues 4–5, p. 479–493; M.A. Oliveira et al.: Effect of kinetic redundancy on hand digit control in children with DCD. “Neuroscience Letters” 2006, Vol. 410, Issue 1, p. 42–46.