Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS, z ang. Fetal Alcohol Syndrome) to poważne i nieodwracalne zaburzenie, które dotyka dzieci, których matki piły alkohol w czasie ciąży. Jest to najcięższa postać z grupy zaburzeń znanych jako spektrum zaburzeń płodowych związanych z alkoholem (FASD), obejmująca szereg deficytów zarówno fizycznych, jak i neurologicznych.
Dzieci z Zespołem FAS oprócz widocznych dysmorfii twarzy i zniekształceń na ciele charakteryzuję się przede wszystkim zaburzeniami w funkcjonowaniu wynikającymi z uszkodzenia mózgu, skutkującymi zaburzeniami neurologicznymi. Mózg dziecka jest najbardziej narażonym organem na toksyczne działanie alkoholu! Rozwija się on przez cały okres trwania ciąży i może zostać uszkodzony w dowolnym momencie. Najbardziej jednak jest on narażony do ósmego tygodnia życia płodu. Naukowcy badający mózg za pomocą rezonansu magnetycznego wykryli u osób z FAS zmniejszenie rozmiarów mózgu oraz niektórych jego struktur takich jak np. jądro podstawy ,które jest odpowiedzialne za procesy poznawcze. Zaobserwowali również zmniejszenie objętości móżdżku – struktury odpowiedzialnej za utrzymanie równowagi, chodzenie i ogólną koordynacje ruchową.
Spożywanie alkoholu w ciąży niesie za sobą ryzyko zaniku spoidła wielkiego w mózgu dziecka. Szacuje się że jest to około 7 % dzieci z FAS u których stwierdzono ” całkowity brak spoidła wielkiego, czyli pasma włókien nerwowych stanowiącego główne połączenie komunikacyjne między prawą i lewą półkulą mózgu”.
Alkohol jest również zabójcą komórek mózgu płodu w pierwszym trymestrze jego życia. Dochodzi do tego poprzez wolne rodniki, które towarzyszą rozpadowi alkoholu. Spożywanie napoi alkoholowych hamuje prawidłowy wzrost i zróżnicowanie komórek nerwowych. „ Alkohol obniża także dopływ tlenu, substancji odżywczych i hormonów, a głównym czynnikiem uszkadzającym jest aldehyd octowy- metabolit alkoholu.” Oprócz móżdżku , zostają również uszkodzone zwoje podstawy-odpowiadające za pamięć, hipokamp- biorący udział w procesie prawidłowego uczenia się i płaty czołowe odpowiedzialne za funkcje wykonawcze. Toksyczne działanie alkoholu może więc okazać się tragiczne w skutkach dla dziecka.
Zaburzenia funkcjonowania możemy podzielić na pierwotne i wtórne. Pierwotne to wszelkie objawy z którymi dziecko się rodzi . Są one zauważalne jak np. dysmorfizm twarzy oraz dotyczą rozwoju psychoruchowego. Uzależnione są od stopnia uszkodzenia mózgu. Do badania tych zaburzeń wykorzystywane są testy psychologiczne. Zaburzenia wtórne natomiast to te „ które pojawiają się dodatkowo w wyniku nieadekwatnego rozpoznania istoty problemów dziecka. Są skutkiem niewłaściwej opieki nad dziećmi z syndromem alkoholowym lub jej brak. Nie są to to zaburzenia wrodzone , dlatego w niektórych przypadkach można im zapobiec odpowiednio modyfikując oczekiwania opiekunów i pamiętając o ograniczonych możliwościach dzieci.” Mogą się więc ujawnić u dziecka w ciągu całego jego życia i rozwijać pod wpływem środowiska. Zaburzenia wtórne opisał z zespołem badaczy prof. Streissguth. Prowadził on badania na przełomie 10 lat , obserwując 8 dzieci z zespołem FAS. W środowisku szkolnym nie były traktowane jako dzieci z syndromem alkoholowy tylko jako zdrowe osoby , sprawiające problemy wychowawcze. Co ciekawe, gorzej radziła sobie 4 z tych dzieci , która posiadała najwyższe IQ. Nie otrzymały one żadnej pomocy ze strony szkoły co skutkowało przedwczesnym zakończeniem edukacji, macierzyństwem a nawet śmiercią jedno z nich. Wszystkie te zachowanie zostały potem opisane w literaturze zaburzeniami wtórnymi. Sam profesor kontynuował badania nad nimi przez kolejne 4 lata, obserwując osoby z FAS i FAE w wieku od 6 do 51 lat oraz by móc później podzielić się swoimi wynikami.
Zaburzenia wtórne wg profesora Streissguth u osób z zespołem FAS mogą objawiać się w sferze funkcjonowania poznawczego:
Dzieci z Zespołem FAS mają również problemy w funkcjonowaniu społecznym jak również
w sferze emocjonalnej. Na sytuacje stresowe, bądź odbiegające od znanych im norm mogą reagować w przeróżny sposób. Może towarzyszyć im niepokój, który skutkuje wycofaniem lub wybuchami. Takie zachowania mogą być niebezpieczne dla otoczenia jak również dla samego dziecka. Nastolatkowie z FAS mają skłonności do depresji i zachowań impulsywnych. Często przyjmują rolę „kozła ofiarnego”. Dzieci te nie rzadko wykazują problemy z przewidywaniem konsekwencji swoich działań. Z trudnością przypominają sobie fakty. Ulegają manipulacjom innych , przez co są wykorzystywane. Mają problemy z nawiązywaniem przyjaźni i związków, ciężko im jest utrzymać je na dłużej. Zdarza się że obce im osoby traktują jak rodzinne.
Alkohol spożywane przez kobietę w ciąży wpływa negatywnie również na fizjologiczne funkcjonowanie u dziecka. Zaburzenia te mogą przejawiać się w:
Osoby z alkoholowym uszkodzeniem mają dużo problemów ze zdrowiem, które wymagają stałej kontroli lekarza:
Zaburzenia pierwotne u dzieci z FAS są istotą uszkodzenia mózgu. Alkohol spożywany przez matkę w okresie ciąży dokonał nieodwracalnych zmian w jego budowie i funkcjonowaniu. Dzieci te mają problemy z prawidłowym zachowaniem i funkcjonowaniem psychicznym. W większości przypadkach nie jest to zależne od dziecka. W skutek uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego u dziecka mogą wystąpić takie problemy jak np.:
Następstwem wpływu alkoholu u dzieci z zespołem FAS są również zaburzenia odruchów pierwotnych. Noworodek ma wrodzone proste odruchy, które działają automatycznie w reakcji ze światem. U dzieci rozwijających się prawidłowo, odruchy te zanikają lub zostają przejęte przez inne partie mózgu i stają się zależne od woli dziecka. Jednak „ u dzieci z syndromem FAS możemy zaobserwować niewygaszone odruchy pierwotne Moro, odruch STOS (symetryczny, toniczny odruch szyi) czy ATOS.
Angelika Józefczak
